ԱՐԵԳ

Արեգը Հայկյան անշարժ տոմարի 8-րդ ամիսն է և տևել է մարտի 9-ից մինչև ապրիլի 7-ը: Ըստ Անանիա Շիրակացու, Հովհաննես Իմաստասերի և Գրիգոր Տաթևացու՝ Արեգը Հայկ Նահապետի դուստրն է: Ըստ Վանական Վարդապետի, Ղևոնդ Ալիշանի, Հրաչյա Աճառյանի՝ Արեգ բառը ծագել է Արեգակից, քանի որ Արևի զորությունն այդ ամսին սկսում է ակնհայտորեն զգացվել, և բնությունը զարթնում է:
Արեգ է կոչվել յուրաքանչյուր ամսվա առաջին օրը: Որոշ տոմարագետների դա հիմք է տալիս   տարեգլուխը համարելու Արեգ ամսվա առաջին օրը, որը  համապատասխանում է մարտի 21-ին: Հին Հայաստանում ամենատարածվածը եղել է Արեգակի պաշտամունքը: Արևապաշտներն իրենց համարել են արևորդիներ, իսկ իրենց առաջնորդներին՝ Հազրպետներ: Նրանք աղոթելիս դեմքերն ուղղել են դեպի արևն ու ձեռքներին պահել սրբազան համարվող՝  բարդու կամ շուշանի ոստեր: Արեգակին նվիրված արձաններն են կառուցվել Արմավիրի մեհյանում Վաղարշակ թագավորի կողմից:
Ավանդույթ կա, որ Արեգը՝ որպես Արևի պատգամախոս, բնակվում է Միհր-Արևին նվիրված Գառնի տաճարում: 
Մարտը հին Հռոմեական օրացույցի առաջին ամիսն էր: Ամսանունը  ծագել է պատերազմի աստված Մարս-ի անունից: Հայերեն մարտը նույնպես նշանակում է պատերազմ:

Գառնիի հեթանոսական տաճարում ամեն տարի մարտի 21-ին մեծ շուքով նշվում է հին տոմարով Նոր տարին:

ՎԱՐԴԱՎԱՌ 

Վարդավառն արիական տոներից է և կապված է սիրո ու գեղեցկության դիցուհի Աստղիկի հետ։ Այն շարժական է և սովորաբար տոնվում է Զատիկից 98 օր հետո։ Այս տարի  կտոնվի հուլիսի 23-ին։ «Վարդավառ» բառ խորհուրդը լեզվաբանորեն կազմված է«Վարդ» և «Վառ» բառերից և նշանակում է ջրով օծված։
Աստվածային սերը մարմնավորում է աստվածուհի Աստղիկը, որի սիրո աղբյուրը Վահագնն է՝ ուժի, զորության ու հաղթության աստվածը։ Իսկ Վահագնի հաղթանակների և զորության աղբյուրը Աստղիկն է։
Ըստ արիական ավանդույթների՝ ստորգետնյա աստվածը արարչական ընտանիքից գողանում է Աստղիկին, որի հետևանքով արիների միջից վերանում են Սերն ու Գեղեցկությունը, նրանց հոգիներում բուն է դնում ատելությունը և նրանք դառնում են տգեղ ու դժնակ։ Բայց Վահագնը, հաղթելով Վիշապին, ազատում է Աստղիկին և,  շրջելով Արարատով, արիներին օծում է վարդաջրով, վարդավառ է սարքում և նրանց վերստին օժտում աստղիկյան սիրառատությամբ։
Վարդավառը Հայոց աշխարհում անցնում է մեծ շուքով։ Դա հայերի ամենասիրված տոներից է։ Այդ  օրը մեծ թե փոքր խանդավառությամբ իրար օծում են ջրով, միմյանց Սեր ու Գեղեցկության են տալիս, երգում, պարում, նորոգում աստվածային խորհուրդը, փառաբանում Աստղիկին, իրար նվիրում նորոգ սիրո  խորհրդանիշ ծաղիկը՝ Վարդը։ 

Գառնիի հեթանոսական տաճարում Վարդավառը տոնը դառնում է համաժողովրդական տոն:

ՀԱՅԿՅԱՆ ՕՐԱՑՈՒՅՑ
 2006 թ. օգոստոսի 11-ին, Հայկյան տոմարի Նավասարդի Արեգ օրը լրանում է Բուն հայկյան 4499 թվականը։ Հայկյան օրացույցը գործածության մեջ է դրվել այս թվարկությունից 2492 տարի առաջ, երբ Վանա լճի արևելյան կողմում, Հայոց ձոր գավառում տեղի է ունեցել Հայկի և Բելի ճակատամարտը։ Այդ օրը Հայկ Աղեղնավորը սպանում է բռնակալին և հիմնադրում Հայկյան պետություն։ Հին հայկական բուն կամ մեծ տոմարը շարժական էր։ Քանի որ հաշվի չէր առնվում օրվա 24 ժամվա մեջ 11 վայրկյանի աճը, 4 տարին մեկ Նոր տարին մեկ օրով տեղաշարժվում էր առաջ։
Հետևաբար 1460 տարում (365 x4) այն կատարում էր լրիվ պտույտ, որը կոչվում է Հայկի շրջան։ Այժմ մենք ապրում ենք Հայկի 4-րդ շրջանը։
Անշարժ տարեմուտով օրացույցը 1084 թվականին հաշվարկել է մեծ տոմարագետ Հովհաննես Իմաստասերը։
   Այն օրացույցը, որից այժմ օգտվում են քաղաքակիրթ աշխարհում, ստեղծվել է հին Եգիպտոսում, կատարելագործվել հին Հռոմում և կոչվել կայսր Հուլիոս Կեսարի անունով։ Հետագայում՝ 1582 թվականին, Հռոմի պապի անունով այն անվանվեց Գրիգորյան։ Այդ օրացույցով 2007 թվականի օգոստոսի 11-ը համապատասխանում Հայկ Նահապետի կողմից Հայկյան պետության կայացման 4500-ամյակին։